Waarom wij niet geloven in fysiek ingrijpen

In de zorg worden professionals regelmatig geconfronteerd met agressie en grensoverschrijdend gedrag. De natuurlijke reactie kan zijn om fysiek in te grijpen, maar wij geloven dat dit niet de juiste of meest effectieve aanpak is. In onze trainingen Omgaan met Agressie en Grensoverschrijdend Gedrag is het een kernprincipe dat fysiek ingrijpen niet noodzakelijk is, mits zorgprofessionals preventief, effectief en professioneel kunnen handelen in complexe situaties. Sterker nog: wij geven geen trainingen meer waarin wij deelnemers fysieke technieken aanleren.

Onze visie is helder: nabijheid, communicatie, voorspelbaarheid en activiteit hebben een veel krachtiger effect dan fysieke controle. Door de-escalerende technieken en preventieve interventies toe te passen, kunnen escalaties worden voorkomen en wordt een veilige werkomgeving gecreëerd. Maar hoe geef je hier in de praktijk vorm aan?

1. De kracht van nabijheid en communicatie

Wanneer een zorgprofessional dicht bij de cliënt staat en actief luistert naar zijn/haar zorgen, kan veel agressie in de kiem worden gesmoord. Spanning ontstaat vaak vanuit een gevoel van onveiligheid, onbegrepen worden of machteloosheid. Door écht aanwezig te zijn en bewust contact te maken, voelen mensen zich gehoord en erkend, wat vaak al voldoende is om de emotionele lading te verlagen.

Praktische tips:

• Maak oogcontact en laat betrokkenheid en zorg zien.
• Gebruik een rustige stem en stel invoelende vragen.
• Benoem wat je ziet: “Wil je me vertellen wat er aan de hand is?”
• Let op je lichaamshouding.

2. Vertrouwen als sleutel tot de-escalatie

Iemand die zich veilig voelt en vertrouwen heeft in de professional, zal minder snel agressief gedrag vertonen. Vertrouwen bouw je niet op in een crisismoment, maar in het dagelijkse contact. Wanneer iemand zich gehoord en begrepen voelt, neemt de spanning af en wordt escalatie minder waarschijnlijk.

Hoe bouw je vertrouwen op?

• Toon empathie en begrip, maar geef ook richting in moeilijke situaties.
• Wees consequent en voorspelbaar in je handelen.
• Zorg dat mensen invloed ervaren: “Wil je dat we hier blijven praten of liever ergens anders?”
• Houd je aan afspraken en wees eerlijk als iets niet kan.

3. Veiligheid begint bij preventie

De beste manier om fysiek ingrijpen te voorkomen, is door vroegtijdig spanning te signaleren en in te grijpen voordat agressie ontstaat. Dit vraagt om bewustwording en oefening. Maak gebruik van de door ons ontwikkelde methode: Schaal van ERG. Door gedrag en lichaamstaal te observeren, kun je op tijd schakelen en anticiperen op risicofactoren.

Wat kun je preventief doen?

• Herken de signalen van oplopende spanning (bijvoorbeeld verhoogde ademhaling, onrustig bewegen, stemverheffing).
• Zorg voor een voorspelbare omgeving met duidelijke structuren.
• Laat iemand niet onnodig wachten of in een stressvolle situatie zitten.
• Gebruik positieve afleiding, zoals een activiteit of een gesprek over een vertrouwd onderwerp.

4. De rol van de zorgorganisatie

Om deze benadering succesvol te maken, is het belangrijk dat zorgorganisaties hier beleid op maken en hun medewerkers trainen in de juiste vaardigheden.

Wat kan een organisatie doen?

• Zorg voor training en intervisie om medewerkers te ondersteunen.
• Creëer een werkomgeving waarin medewerkers zich veilig voelen om situaties te bespreken en daarbij zelfvertrouwen op te bouwen.
• Stimuleer samenwerking en kennisdeling tussen teams.
• Evalueer incidenten niet alleen op basis van “wat er misging”, maar ook op “wat goed werkte”. Benoem successen.

Conclusie

Fysiek ingrijpen is niet nodig wanneer zorgprofessionals effectief gebruikmaken van nabijheid, communicatie en preventie. Door te investeren in deze vaardigheden wordt niet alleen de veiligheid van cliënten gewaarborgd, maar ook die van zorgverleners zelf. Vertrouwen en een rustige, gestructureerde en professionele benadering zijn de sleutel tot een veilige werkomgeving waarin agressie en grensoverschrijdend gedrag geen kans krijgt.

Wil je hier meer over leren?

In onze trainingen Omgaan met Agressie en Grensoverschrijdend Gedrag leren professionals hoe ze zonder fysiek ingrijpen situaties kunnen de-escaleren. We werken met theoretische modellen, praktijkgerichte oefeningen, realistische casussen en ervaringsgericht leren om vaardigheden als actieve nabijheid, effectieve communicatie en spanning signaleren te versterken. Door middel van reflectie en feedback ontdekken deelnemers hun eigen stijl en krijgen ze handvatten om direct in de praktijk toe te passen. Het doel is dat professionals meer zelfvertrouwen opbouwen in het hanteren van agressie, met behoud van een veilige en respectvolle relatie met de ander.

Ervarend leren door te doen!

Wat is het toch effectief om met een gedragsleverancier te werken. Ik hoor je bijna denken .. ‘’Een wat? Een gedragsleverancier, je bedoelt zeker een acteur’’? Nee, dat bedoel ik niet, ik bedoel een gedragsleverancier, laat me je proberen het verschil uit te leggen.

In elke training of themabijeenkomst “omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag” maken we gebruik van o.a. @Yvonne Persoon, onze gedragsleverancier.
Yvonne levert gedrag dat door de deelnemer als uitdagend wordt ervaren, passend bij een situatie uit de praktijk. Denk bijvoorbeeld aan feedback geven aan je leidinggevende of omgaan met grensoverschrijdend gedrag.
Kijk maar eens naar dit filmpje.

Oefenen met gedrag

Tijdens de training wordt samen met de deelnemers en Yvonne een praktijksituatie neergezet door antwoorden te geven aan de trainingsacteur op de vragen:
• Wie ben ik? (client, medewerker, collega, leidinggevende…)
• Waar ben ik? (keuken, woonkamer, kantoor…)
• Wat of welk gedrag wil je oefenen? (grenzen aangeven, assertief zijn, kwetsbaarheid tonen..)
In diverse werkvormen, samen met de deelnemers wordt de situatie met het gedrag waar men mee wil oefenen kort neergezet.

Door vergelijkbaar gedrag te vertonen stelt Yvonne de deelnemers in staat om te experimenteren met nieuw (eigen) gedrag. Yvonne reageert altijd authentiek op het gedrag wat wordt neergezet in het hier en nu. Als trainer stuur ik het proces, registreer wat er mentaal en fysiek bij de deelnemers gebeurt, waardoor er gerichte feedback kan worden gegeven. Ook Yvonne zal, vanuit wat zij heeft ervaren, gerichte feedback geven aan de deelnemer.

Gedragsleverancier

Elke training en elke deelnemer is anders, iedereen heeft zijn eigen leerdoel. Yvonne is geen machine maar kan wel in elk gewenst gedrag worden gekneed en is in staat om tijdens de sessie te pauzeren, terug te spoelen, iets veranderen of helemaal opnieuw te beginnen. Wij noemen dit ‘’ervarend leren door te doen’’. De deelnemers ervaren live welk gedrag of reactie effectief is en welk gedrag of reactie minder effectief is.
Wat zorgt er nu voor dat de oplopende spanning, stress of boosheid zakt en door welke interventie of reactie loopt de spanning of boosheid nu op?
Samen met Yvonne, zorgen wij dat het veilig en leuk is om te oefenen met gedrag!

En wat is er dan nu zo anders aan een trainingsacteur?
Wat mij betreft is een trainingsacteur een brede term die verwijst naar iemand die acteertechnieken gebruikt om verschillende rollen te spelen tijdens een training.
In tegenstelling tot een gedragsleverancier wie specifiek gericht is om de deelnemers in staat te stellen, nieuwe manieren van communiceren uit te proberen.

Daarnaast leef ik in de overtuiging dat een gedragsleverancier reageert op wat er op dát moment gebeurt. Dat kan betekenen dat er tijdens een sessie van gedrag wordt veranderd (van onbegrip naar begrip bijvoorbeeld) als er door de deelnemer nieuw gedrag wordt ingezet.

Het idee is dat de gedragsleverancier gedrag levert wat de deelnemer als uitdagend beschouwd en dat de deelnemers kunnen oefenen met gedragsalternatieven.

“Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg”

Met de uitdaging om eens wat anders te doen dan je normaal gewend bent om te doen om te ervaren dat je dan een andere reactie terugkrijgt.

Bij het ‘’ervarend leren door te doen’’ zijn er een aantal uitgangspunten van groot belang:

• Zorg voor veiligheid en ontspanning
• Hou rekening met weerstand
• Verplicht niemand tot meedoen maar daag uit
• Kijk uit voor preframing (we gaan nu iets spannends doen)

Over ‘’ervarend leren door te doen’’ ben ik zeer enthousiast en kijk ik uit naar deze bijeenkomsten omdat het zoveel oplevert!
Waarbij de quotes van de deelnemers bevestigen dat het de trainingen “omgaan met agressie” nog effectiever en leuker maakt:

Vanuit respect voor elkaar gegeven
Ik heb mogen ervaren dat ik alleen invloed heb op mijn eigen gedrag
Een open en eerlijke houding geeft ruimte tot een echt gesprek
Grenzen aangeven betekend respect hebben voor jezelf en voor de ander
Waardevol en leerzaam en niet zo spannend als ik had gedacht

Ben je nu nieuwsgierig geworden en wil je dit zelf eens meemaken? Neem gerust contact op met blanco-organisatieontwikkeling.

Verander de wereld, begin bij jezelf

In onze training “Omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag” hanteren wij een aantal uitgangspunten. Zo schreef ik eerder een blog over “Niemand is een klier voor zijn plezier”. Een ander uitgangspunt dat we hanteren is “Verander de wereld begin bij jezelf”. Maar wat bedoelen we hiermee?

Dit uitgangspunt zorgt ervoor dat we naar onszelf kijken om te veranderen. Kijk niet eerst naar een ander, maar sta stil bij je eigen gedrag en wat het effect is van je gedrag.

Zeker in een situatie waarin je te maken hebt met agressie of grensoverschrijdend gedrag is het goed om te weten welke reactie jouw handelen op de ander heeft. Wat zeg of doe je in zo’n situatie? Wat gebeurt er? Kan je dat de volgende keer anders doen?

“Kijk eerst naar jezelf en dan pas naar de ander”. Het lijkt zo makkelijk, misschien zelfs een dooddoener. Toch vinden we het heel belangrijk in het kader van agressie en grensoverschrijdend gedrag. Persoonlijk ben ik geneigd om snel te kijken naar wat de ander anders had kunnen doen. Het is voor mij dan ook een mooi leerdoel om niet direct in te vullen voor een ander (NIVEA) maar in plaats daarvan vragen te stellen en de dialoog aan te gaan. Zo krijg ik ook inzicht in mijn eigen aandeel.

Een hulpmiddel hiervoor is de cirkel van invloed en betrokkenheid, van Stephan Covey. In de cirkel van invloed, de binnenste cirkel, bevindt zich alles waar jij invloed op kan uitoefenen. De cirkel van invloed bevat dingen waar jij, door middel van jouw gedrag, verandering teweeg kunt brengen. Je hebt tenslotte de meeste invloed op je eigen gedrag.

Stel je voor: je bent vandaag begonnen aan je dienst en de onrust neem direct al toe. De boodschappen zijn veel te laat geleverd, waardoor deze tegelijkertijd met je cliënten binnenkomen. Eén van je cliënten gooit zijn schoenen door de gang terwijl er een ander roept waarom de koffie nog niet klaar is. De meneer van de supermarkt vraagt of je nog even wil tekenen voor de levering van de boodschappen. CHAOS. Je reageert door je tegen je cliënt te zeggen dat “hij even rustig moet gaan zitten” en benoemt aan de boodschappenbezorger of hij “niet heel even kan wachten omdat hij toch kan zien dat je zo druk bent”. We herkennen allemaal toch wel een vergelijkbare situatie?

Hoe bewuster je bent van jouw cirkel van invloed, des te meer jij je gedrag kan sturen zoals jij dat wilt.Dit is niet altijd makkelijk. Soms ben je zelf, of de manier waarop je reageert, het grootste obstakel. Onze natuurlijk neiging is namelijk om de schuld bij een ander neer te leggen. Wat kan de bezorger er immers aan doen dat jouw cliënten gelijktijdig thuiskomen? Of wat kunnen jouw cliënten eraan doen dat tegelijkertijd de boodschappen binnenkomen? Het is een situatie waar niemand ‘schuld’ aan heeft.

Bij probleemgedrag of een stressvolle situatie verhoogt de kans op agressie en grensoverschrijdend gedrag. Ook bij onszelf. In bovenstaande casus wordt gereageerd vanuit de cirkel van betrokkenheid. De vraag is of dit effectief is. Zou je vanuit het uitgangspunt “Verander de wereld begin bij jezelf” andere keuzes kunnen maken, en op die manier je cirkel van invloed kunnen vergroten?

We hebben nog een leuke oefening om te werken met de cirkel van invloed en betrokkenheid:

• Teken één grote cirkel op een stuk papier en noteer daarin alle dingen die veel tijd van jou vergen. Je mag zoveel dingen noteren als je zelf wil.
• Pak nu een nieuw papiertje en teken twee cirkels, één grote cirkel (jouw cirkel van betrokkenheid) en één kleinere cirkel binnen de grotere cirkel (jouw cirkel van invloed).
• Kijk nu naar de dingen die je eerder hebt genoteerd. Op welke van die dingen kun je invloed uitoefenen? Schrijf deze nu op in je cirkel van invloed.
• Alles wat overblijft schrijf je op in je nieuwe cirkel van betrokkenheid.

Hoe zien jouw cirkels eruit? Is er veel in je cirkel van betrokkenheid waar je liever afstand van neemt? Besteed je genoeg tijd aan de dingen in jouw cirkel van invloed? Door beide cirkels inzichtelijk te maken ontdek je waar je actie kan ondernemen. Wat zijn de gebieden in jouw leven waar je graag verandering in wil aanbrengen, maar waar je nog geen actie in ondernomen hebt?

Soms betekent actie ondernemen dat je iets uit je cirkel van betrokkenheid plaatst. Je maakt je bijvoorbeeld druk om iets dat je echt niet kan beïnvloeden. Wellicht is het dan beter om het te accepteren voor wat het is en de situatie los te laten. Op die manier zet je het toch weer binnen je cirkel van invloed.

Leestip: “De keuze” van Edith Eva Eger.

Grensoverschrijdend gedrag, we doen het allemaal!

Wat is grensoverschrijdend gedrag?

De afgelopen tijd is het onderwerp grensoverschrijdend gedrag veel in het nieuws geweest.
In de zorg, in de wereld van televisie en sport, binnen het gezin, overal komt het voor.

Opvallend vaak gaat het over dader en slachtoffer, tegen of voor, goed of kwaad… Alsof de wereld zo simpel in elkaar zit. Bovendien is het makkelijker om iemand anders als dader of slachtoffer aan te wijzen en lastiger om met elkaar de dialoog te voeren hoe we met elkaar willen omgaan.

Het laatste vraagt om kwetsbaarheid maar ook het toelaten van schaamte, pijn of verdriet.
Kunnen we het onderwerp grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar maken door onszelf een spiegel voor te houden? Aan de ander te vragen naar ervaringen of hoe die denkt of kijkt? Zonder direct te (ver)oordelen of een dader aan te wijzen.

In de gesprekken over grensoverschrijdend gedrag op tv of in de krant ging het nauwelijks over waar we als samenleving waarde aan hechten. Hoe we met elkaar om willen gaan. De gesprekken gingen ook niet over dat wellicht je eigen gedrag grensoverschrijdend kan zijn. Durven we die spiegel onszelf voor te houden? In alle openheid en kwetsbaarbaarheid en zonder (ver)oordeel. Dat zal een hoop inzicht geven en zal ondersteunend zijn voor degene die grensoverschrijdend gedrag heeft meegemaakt.

Maar wat is grensoverschrijdend? Zoals wij binnen blanco denken en daarnaar kijken is er een simpel antwoord op te geven.

Gedrag is grensoverschrijdend als jij het zo ervaart!

En daar mag je verschillend over denken. Juist daar zal de dialoog over moeten gaan. Een groep mensen die samenleeft of samen werkt zal daar gezamenlijk uit moeten komen en de norm moeten vaststellen.

Hoe ga je om met grensoverschrijdend gedrag?

Al meer dan 25 jaar geven wij trainingen in het omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag. Hierbij benoemen we de term agressie bewust. Het is geen vies woord en feitelijk waarneembaar. Het is zichtbaar! De training is gericht op het voorkomen en leren omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag. Zo leer je gebruik te maken van hetgeen waar je de meeste invloed op hebt, namelijk je eigen gedrag. We noemen het geen weerbaarheidstraining, gericht om jezelf weerbaarder, sterker of groter te maken door verbale trucjes of technieken aan te leren. Het is gericht op het steviger worden in kwetsbaarheid, sensitiviteit en assertiviteit.

Wat we willen overbrengen is hoe je emoties (als reactie op) en feitelijk gedrag (wat je ziet of hoort) gescheiden houdt en hoe je assertief gedrag blijft vertonen. Wij noemen dat de schaal van ERG: Emotie en Ratio Gescheiden houden. Assertief wil zeggen dat je opkomt voor je grenzen, maar wel met respect voor de ander.

Het feitelijk gedrag is dus wat je ziet of hoort, de emotie zegt wat het gedrag bij je oproept of wat het met je doet. Vanuit emotie reageren (“en nou ben ik het zat…”) is begrijpelijk maar kan de situatie flink verergeren. Zeker als beide ‘partijen’ vanuit emotie reageren.

Omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag is het opkomen voor je eigen grenzen, met respect voor de ander. Maar hoe doe je dat? Wij onderscheiden daarin vier stappen.

De vier stappen bij het omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag

Stap 1) Het niveau van de agressie bepalen

Op welk niveau zit de ander? Lukt het de ander nog om zich assertief te gedragen of zit de ander vol emotie en reageert geagiteerd, agressief of met geweld? Of maakt de ander zich kwetsbaar en klein en reageert onzeker of angstig?

Stap 2) Hoe erg vind jij het?

Wat roept het gedrag bij jezelf op? Welke emoties beïnvloeden hoe je kijkt en denkt en dus ook je reactie? Wij hanteren daarin de vier basis emoties Bang, Bedroeft, Boos, Blij (en eventueel de vijfde emotie Beschamend).

Stap 3) Risico factoren

Hoe groot is het risico dat spanning en/of agressie gaat oplopen? Bijvoorbeeld je eigen oplopende spanning en emotie of het feit dat je alleen bent? Alcohol en drugsgebruik zijn ook een risicofactor, maar ook waar je je bevindt in de ruimte.

Stap 4) Interventie

In deze stap komen alle voorgaande stappen bij elkaar en bepaal je de interventie. Wat ga je doen en wat is je reactie? Loopt de spanning bij jezelf flink op en is de risicofactor groot, dan is eruit stappen een juiste interventie. Lukt het je om assertief te blijven en is de risicofactor laag, dan is geruststellen of ondersteunen een juiste interventie.

Al eerder schreef ik dat onze visie op agressie en grensoverschrijdend gedrag gericht is op het steviger worden in kwetsbaarheid, sensitiviteit en assertiviteit. Het leren en ervaren dat het helpt als je Emotie en Ratio Gescheiden houdt. Opkomend voor je grenzen, met respect voor de ander. Je kwetsbaar opstellen waarin je benoemt wat je denkt, ervaart of voelt. Waarbij je niet afhankelijk bent van het gedrag van de ander. Hooguit maak je een andere keuze.

Niemand is een klier voor zijn plezier.

Een belangrijk uitgangspunt hierbij is: Niemand is een klier voor zijn plezier. Niemand doet iets zomaar om te pesten of te klieren. Er is wat met die ander aan de hand. Sluit je op dat moment dan aan bij wat de ander nodig heeft om de spanning omlaag te brengen. Het is de kunst om de ander terug te brengen naar het niveau van assertiviteit.
Mijn ervaring is dat als je zelf het juiste gedrag voordoet de ander dat vanzelf overneemt.
Ben je zelf kwetsbaar? Dan zal de ander dat ook zijn.