Regelmatig vragen mensen aan ons of we in de trainingen “omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag” aandacht willen besteden aan frustratie agressie en instrumentele agressie. Deze termen worden op veel manieren gebruikt in de diverse trainingen die worden gegeven over dit onderwerp.

De frustratie-agressie theorie

“In de jaren veertig ontwikkelde de Yale School (Dollard e.a.) de frustratie-agressie theorie. Die stelt dat agressief gedrag een naar buiten gerichte reactie op innerlijke frustratie is. De agressie helpt de innerlijke emotionele spanning te ontladen – het is immers makkelijker boos te worden op een ander dan met je frustraties aan de slag te moeten want dat vereist dikwijls in het reine komen met jezelf. Het is vluchtgedrag wat je je toen je jong was, hebt aangeleerd.”

Instrumentele agressie

“Een tweede vorm van agressie is wanneer je bewust agressief gedrag inzet om een gewenst doel te bereiken. Je past het dan als een instrument toe. Ook deze vorm van agressie is gedrag wat je vroeger – ooit – hebt aangeleerd: je hebt geleerd dat als je je hond een schop gaf als hij onderdanig luisterde, je hebt geleerd dat als je schreeuwde naar je moeder ze bang werd en deed wat je zei. Deze vorm van agressief gedrag noem je wel instrumentele agressie.’

In de trainingen die wij geven in diverse instellingen in de zorg en onderwijs gebruiken we deze termen helemaal niet meer. Waarom? Om dat dit eigenlijk alleen maar voor verwarring zorgt in het acuut hanteren van de agressie en het grensoverschrijdende gedrag. Het zegt iets over van waaruit de agressor dit zou kunnen doen (verklaring).

Als ontvangende partij heb je er in acute situaties weinig aan. Wat ga je doen als je het zou weten? Ga je andere dingen zeggen, anders handelen? We hebben hier te maken met een frustratieagressie dus een aantal dingen kan je beter niet zeggen? Of wel?

Wat we zien is dat de ontvangers van de agressie en grensoverschrijdend gedrag ervan in de war raken. Frustratieagressie en instrumentele agressie geven hooguit een verklaring van het gedrag.

Wat zie je en wat zijn de risico’s en acties?

Het is daarom van belang om in de acute situatie niet bezig te zijn met eventuele verklaringen, maar meer bezig te zijn met wat de agressor laat zien op dat moment en wat de aanwezige risicofactoren zijn. Zoals een brandweerman dit ook zou doen. Wat zijn de feiten bij een brand, wat voor risico’s brengt dat met zich mee en wat zijn dan de acties die kunnen volgen? Volgens mij is het ook goed om op deze wijze ook naar het omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag te kijken.

In het gebruikmaken van de termen frustratieagressie en instrumentele agressie zit een stevig oordeel. De ander doet het vanuit frustratie (frustratieagressie) of de ander doet het bewust om iets voor elkaar te krijgen (instrumentele agressie). Het omgaan vanuit OMA (oordeel-mening-aanname) gedrag over de ander levert over het algemeen niet zoveel op, sterker nog; het versterkt het risico op agressief gedrag.

Frustratieagressie en instrumentele agressie in de praktijk

Als we kijken naar diverse onderwerpen waar we in Nederland op dit moment mee te maken hebben, zie je ook dit mechanisme ook ontstaan. Is het van belang om te weten of boeren, milieuactivisten, voetbalsupporters dit doen vanuit een frustratiegedachte of vanuit een instrumentele gedachte? Ze laten gedrag zien waar wij iets van vinden en een mening over hebben hoe hier mee omgegaan moet worden. Vanuit blanco geloven we dat het niet van belang is waar het vandaan komt, maar dat je er op een assertieve manier mee om gaat. Opkomen voor jezelf met respect voor de ander. Daarnaast zijn er in Nederland gelukkig spelregels die de grens aangeven.

De twee vragen die wij ons stellen is:

• Welke menselijke behoeften staan onder druk en welke betekenis geven we aan dit gedrag? Heeft iemand zich niet veilig gevoeld, is hij/zij niet gezien niet gehoord, heeft hij/zij geen invloed op zijn leven ervaren?
• Zijn we in staat om bij die behoefte aan te sluiten? Het is mijn overtuiging dat als je in acute situaties sensitief en responsief reageert, je veel beter in staat bent om te de-escaleren. Een mooi voorbeeld hierbij is: https://youtu.be/9G06mi2hVg8

Aansluiten bij behoeften zorgt voor onvoorwaardelijke ondersteuning, ook al gaat het soms minder goed met de ander.

Deel dit bericht: