Tijdens onze trainingen is het bespreekbaar maken van het onderwerp ‘spanning en stress’ een terugkerend onderwerp. In de casussen die ter tafel komen worden spanning en stress regelmatig benoemd, zonder dat we eerst de verschillen (of de definitie van beide termen) besproken hebben. Is dat erg? Dat is afhankelijk van welke betekenis er aan de twee termen wordt gegeven. Ik zal met een voorbeeld verduidelijken waar ik op doel.

Binnen de complexe zorg wordt er met grote regelmaat gesproken over “oplopende spanning” bij cliënten. Dit wordt ook zo gerapporteerd en overgedragen. Maar heeft de ander dan ook een duidelijk beeld bij hoe deze oplopende spanning er uitziet? En misschien nog wel belangrijker, hebben we het dan nog steeds over hetzelfde?

De verschillen in wat we (denken te) zien, welke betekenis we hieraan verbinden en hoe we vervolgens gaan handelen, kan juíst zorgen voor meer onduidelijkheid, stress en overvraging. Maar hoe blijf je als team dan toch zo effectief mogelijk inspelen op wat de ander nodig heeft?

Wat is het verschil tussen spanning en stress?

Ik vind het belangrijk om de verschillen tussen spanning en stress binnen het team helder te krijgen door hierover met elkaar in gesprek te gaan. Door te leren hoe de ander kijkt, ben je sneller in staat om tot eenduidigheid te komen. De vervolgstap is de juiste termen te koppelen aan het gedrag waarmee je geconfronteerd wordt zodat iedereen dezelfde informatie krijgt. Wanneer iedereen ‘gedrag’ op dezelfde wijze bekijkt en benoemt, ben je als team in staat om hetzelfde te reageren (afgestemd op de cliënt).

In taal lijken de verschillen tussen spanning en stress misschien niet zo groot. Beide termen worden gebruikt om duidelijk te maken dat er invloeden zijn die ervoor zorgen dat er een bepaalde mate van verhoogde alertheid/spanning plaatsvindt. In de praktijk zien we veel grotere verschillen.

Spanning

Wanneer ik het in trainingen over spanning heb, blijkt dat het ervaren van spanning zowel positieve als minder positieve gevolgen hebben. Te denken valt aan “gezonde” spanning, wanneer je iets aangaat wat zowel spannend als leuk is.

Spanning kan optreden bij uitdagende situaties, zowel positief als negatief. De druk die we ervaren om te presteren kan enerzijds zorgen voor een gevoel van rusteloosheid, maar tegelijkertijd zorgt deze spanning ervoor dat we in beweging komen. Zonder spanning zou er geen reden zijn om ’s morgens je bed uit te komen. Wanneer je een situatie bent aangegaan die spannend was, is het gevoel van overwinning en/of ontwikkeling naderhand groot. Je hebt iets overwonnen!

Stress

Stress kent daarentegen voornamelijk negatieve gevolgen. De druk is te lang en te heftig aanwezig. Een resultaat hiervan kan zijn dat effectief reageren lastiger wordt. Wanneer je stress ervaart, werkt dit over het algemeen belemmerend. Het wordt in stresssituaties steeds lastiger om het overzicht te bewaren, keuzes te maken of überhaupt in beweging te komen.

Is een cliënt gespannen of gestrest?

Toch worden binnen de zorg de termen spanning en stress vaak door elkaar gebruikt. Herken je de uitspraak: “De cliënt had de hele dienst last van oplopende spanning.”?
Op zich een mooie omschrijving van een cliënt die het een dag wat lastiger heeft gehad, maar is dit wel nauwkeurig of duidelijk genoeg? En hoelang kan spanning blijven oplopen voor het overgaat in stress? Vooral wanneer er tijdens een dienst met “oplopende spanning” ook nog sprake is van grensoverschrijdend gedrag is het goed om stil te staan bij welke term het meest passend is. Gespannen of gestrest?

Een groot deel van de cliënten ervaart op dagelijkse basis een verhoogde mate van spanning. Dit kan met allerlei factoren te maken hebben, maar overvraging ligt hierdoor altijd op de loer. Als we van dit gegeven uitgaan, is het aannemelijk om te stellen dat de lijn tussen spanning en stress bij cliënten erg dun is. Voor de cliënt maakt het feitelijk niet uit welke termen wij gebruiken, hij of zij ervaart wat hij/zij ervaart. Het is aan de begeleiding om in te schatten of er (nog) sprake is van spanning (wat bijdraagt aan competentie ontwikkeling) of stress (met zijn doorgaans belemmerende werking).

Waarom is het onderscheid in terminologie zo belangrijk?

Wat mij betreft zou het juiste gebruik van de termen ‘stress’ en ‘spanning’ moeten leiden tot de juiste handelingen. De juiste term hanteren bij het gedrag dat je ziet, bepaalt namelijk (mede) welke interventies passend of minder passend zijn.

• Bij stress kan geruststellen, overnemen of richting geven erg helpend zijn.
• Bij spanning kan vertrouwen uitstralen, stimuleren en samen succeservaringen opdoen erg helpend zijn om spanning te reduceren en competenties te ontwikkelen.

Ik ben benieuwd of jullie onze visie ten aanzien van spanning en stress delen en ik ben geïnteresseerd om te horen hoe jullie op de werkvloer omgaan met de verschillende interpretaties van gedrag. Laat een reactie achter als je hier ideeën bij hebt en help collega’s en vakgenoten aan passende tips en inzichten.

Deel dit bericht: