Verander de wereld, begin bij jezelf

In onze training “Omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag” hanteren wij een aantal uitgangspunten. Zo schreef ik eerder een blog over “Niemand is een klier voor zijn plezier”. Een ander uitgangspunt dat we hanteren is “Verander de wereld begin bij jezelf”. Maar wat bedoelen we hiermee?

Dit uitgangspunt zorgt ervoor dat we naar onszelf kijken om te veranderen. Kijk niet eerst naar een ander, maar sta stil bij je eigen gedrag en wat het effect is van je gedrag.

Zeker in een situatie waarin je te maken hebt met agressie of grensoverschrijdend gedrag is het goed om te weten welke reactie jouw handelen op de ander heeft. Wat zeg of doe je in zo’n situatie? Wat gebeurt er? Kan je dat de volgende keer anders doen?

“Kijk eerst naar jezelf en dan pas naar de ander”. Het lijkt zo makkelijk, misschien zelfs een dooddoener. Toch vinden we het heel belangrijk in het kader van agressie en grensoverschrijdend gedrag. Persoonlijk ben ik geneigd om snel te kijken naar wat de ander anders had kunnen doen. Het is voor mij dan ook een mooi leerdoel om niet direct in te vullen voor een ander (NIVEA) maar in plaats daarvan vragen te stellen en de dialoog aan te gaan. Zo krijg ik ook inzicht in mijn eigen aandeel.

Een hulpmiddel hiervoor is de cirkel van invloed en betrokkenheid, van Stephan Covey. In de cirkel van invloed, de binnenste cirkel, bevindt zich alles waar jij invloed op kan uitoefenen. De cirkel van invloed bevat dingen waar jij, door middel van jouw gedrag, verandering teweeg kunt brengen. Je hebt tenslotte de meeste invloed op je eigen gedrag.

Stel je voor: je bent vandaag begonnen aan je dienst en de onrust neem direct al toe. De boodschappen zijn veel te laat geleverd, waardoor deze tegelijkertijd met je cliënten binnenkomen. Eén van je cliënten gooit zijn schoenen door de gang terwijl er een ander roept waarom de koffie nog niet klaar is. De meneer van de supermarkt vraagt of je nog even wil tekenen voor de levering van de boodschappen. CHAOS. Je reageert door je tegen je cliënt te zeggen dat “hij even rustig moet gaan zitten” en benoemt aan de boodschappenbezorger of hij “niet heel even kan wachten omdat hij toch kan zien dat je zo druk bent”. We herkennen allemaal toch wel een vergelijkbare situatie?

Hoe bewuster je bent van jouw cirkel van invloed, des te meer jij je gedrag kan sturen zoals jij dat wilt.Dit is niet altijd makkelijk. Soms ben je zelf, of de manier waarop je reageert, het grootste obstakel. Onze natuurlijk neiging is namelijk om de schuld bij een ander neer te leggen. Wat kan de bezorger er immers aan doen dat jouw cliënten gelijktijdig thuiskomen? Of wat kunnen jouw cliënten eraan doen dat tegelijkertijd de boodschappen binnenkomen? Het is een situatie waar niemand ‘schuld’ aan heeft.

Bij probleemgedrag of een stressvolle situatie verhoogt de kans op agressie en grensoverschrijdend gedrag. Ook bij onszelf. In bovenstaande casus wordt gereageerd vanuit de cirkel van betrokkenheid. De vraag is of dit effectief is. Zou je vanuit het uitgangspunt “Verander de wereld begin bij jezelf” andere keuzes kunnen maken, en op die manier je cirkel van invloed kunnen vergroten?

We hebben nog een leuke oefening om te werken met de cirkel van invloed en betrokkenheid:

• Teken één grote cirkel op een stuk papier en noteer daarin alle dingen die veel tijd van jou vergen. Je mag zoveel dingen noteren als je zelf wil.
• Pak nu een nieuw papiertje en teken twee cirkels, één grote cirkel (jouw cirkel van betrokkenheid) en één kleinere cirkel binnen de grotere cirkel (jouw cirkel van invloed).
• Kijk nu naar de dingen die je eerder hebt genoteerd. Op welke van die dingen kun je invloed uitoefenen? Schrijf deze nu op in je cirkel van invloed.
• Alles wat overblijft schrijf je op in je nieuwe cirkel van betrokkenheid.

Hoe zien jouw cirkels eruit? Is er veel in je cirkel van betrokkenheid waar je liever afstand van neemt? Besteed je genoeg tijd aan de dingen in jouw cirkel van invloed? Door beide cirkels inzichtelijk te maken ontdek je waar je actie kan ondernemen. Wat zijn de gebieden in jouw leven waar je graag verandering in wil aanbrengen, maar waar je nog geen actie in ondernomen hebt?

Soms betekent actie ondernemen dat je iets uit je cirkel van betrokkenheid plaatst. Je maakt je bijvoorbeeld druk om iets dat je echt niet kan beïnvloeden. Wellicht is het dan beter om het te accepteren voor wat het is en de situatie los te laten. Op die manier zet je het toch weer binnen je cirkel van invloed.

Leestip: “De keuze” van Edith Eva Eger.

Grensoverschrijdend gedrag, we doen het allemaal!

Wat is grensoverschrijdend gedrag?

De afgelopen tijd is het onderwerp grensoverschrijdend gedrag veel in het nieuws geweest.
In de zorg, in de wereld van televisie en sport, binnen het gezin, overal komt het voor.

Opvallend vaak gaat het over dader en slachtoffer, tegen of voor, goed of kwaad… Alsof de wereld zo simpel in elkaar zit. Bovendien is het makkelijker om iemand anders als dader of slachtoffer aan te wijzen en lastiger om met elkaar de dialoog te voeren hoe we met elkaar willen omgaan.

Het laatste vraagt om kwetsbaarheid maar ook het toelaten van schaamte, pijn of verdriet.
Kunnen we het onderwerp grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar maken door onszelf een spiegel voor te houden? Aan de ander te vragen naar ervaringen of hoe die denkt of kijkt? Zonder direct te (ver)oordelen of een dader aan te wijzen.

In de gesprekken over grensoverschrijdend gedrag op tv of in de krant ging het nauwelijks over waar we als samenleving waarde aan hechten. Hoe we met elkaar om willen gaan. De gesprekken gingen ook niet over dat wellicht je eigen gedrag grensoverschrijdend kan zijn. Durven we die spiegel onszelf voor te houden? In alle openheid en kwetsbaarbaarheid en zonder (ver)oordeel. Dat zal een hoop inzicht geven en zal ondersteunend zijn voor degene die grensoverschrijdend gedrag heeft meegemaakt.

Maar wat is grensoverschrijdend? Zoals wij binnen blanco denken en daarnaar kijken is er een simpel antwoord op te geven.

Gedrag is grensoverschrijdend als jij het zo ervaart!

En daar mag je verschillend over denken. Juist daar zal de dialoog over moeten gaan. Een groep mensen die samenleeft of samen werkt zal daar gezamenlijk uit moeten komen en de norm moeten vaststellen.

Hoe ga je om met grensoverschrijdend gedrag?

Al meer dan 25 jaar geven wij trainingen in het omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag. Hierbij benoemen we de term agressie bewust. Het is geen vies woord en feitelijk waarneembaar. Het is zichtbaar! De training is gericht op het voorkomen en leren omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag. Zo leer je gebruik te maken van hetgeen waar je de meeste invloed op hebt, namelijk je eigen gedrag. We noemen het geen weerbaarheidstraining, gericht om jezelf weerbaarder, sterker of groter te maken door verbale trucjes of technieken aan te leren. Het is gericht op het steviger worden in kwetsbaarheid, sensitiviteit en assertiviteit.

Wat we willen overbrengen is hoe je emoties (als reactie op) en feitelijk gedrag (wat je ziet of hoort) gescheiden houdt en hoe je assertief gedrag blijft vertonen. Wij noemen dat de schaal van ERG: Emotie en Ratio Gescheiden houden. Assertief wil zeggen dat je opkomt voor je grenzen, maar wel met respect voor de ander.

Het feitelijk gedrag is dus wat je ziet of hoort, de emotie zegt wat het gedrag bij je oproept of wat het met je doet. Vanuit emotie reageren (“en nou ben ik het zat…”) is begrijpelijk maar kan de situatie flink verergeren. Zeker als beide ‘partijen’ vanuit emotie reageren.

Omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag is het opkomen voor je eigen grenzen, met respect voor de ander. Maar hoe doe je dat? Wij onderscheiden daarin vier stappen.

De vier stappen bij het omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag

Stap 1) Het niveau van de agressie bepalen

Op welk niveau zit de ander? Lukt het de ander nog om zich assertief te gedragen of zit de ander vol emotie en reageert geagiteerd, agressief of met geweld? Of maakt de ander zich kwetsbaar en klein en reageert onzeker of angstig?

Stap 2) Hoe erg vind jij het?

Wat roept het gedrag bij jezelf op? Welke emoties beïnvloeden hoe je kijkt en denkt en dus ook je reactie? Wij hanteren daarin de vier basis emoties Bang, Bedroeft, Boos, Blij (en eventueel de vijfde emotie Beschamend).

Stap 3) Risico factoren

Hoe groot is het risico dat spanning en/of agressie gaat oplopen? Bijvoorbeeld je eigen oplopende spanning en emotie of het feit dat je alleen bent? Alcohol en drugsgebruik zijn ook een risicofactor, maar ook waar je je bevindt in de ruimte.

Stap 4) Interventie

In deze stap komen alle voorgaande stappen bij elkaar en bepaal je de interventie. Wat ga je doen en wat is je reactie? Loopt de spanning bij jezelf flink op en is de risicofactor groot, dan is eruit stappen een juiste interventie. Lukt het je om assertief te blijven en is de risicofactor laag, dan is geruststellen of ondersteunen een juiste interventie.

Al eerder schreef ik dat onze visie op agressie en grensoverschrijdend gedrag gericht is op het steviger worden in kwetsbaarheid, sensitiviteit en assertiviteit. Het leren en ervaren dat het helpt als je Emotie en Ratio Gescheiden houdt. Opkomend voor je grenzen, met respect voor de ander. Je kwetsbaar opstellen waarin je benoemt wat je denkt, ervaart of voelt. Waarbij je niet afhankelijk bent van het gedrag van de ander. Hooguit maak je een andere keuze.

Niemand is een klier voor zijn plezier.

Een belangrijk uitgangspunt hierbij is: Niemand is een klier voor zijn plezier. Niemand doet iets zomaar om te pesten of te klieren. Er is wat met die ander aan de hand. Sluit je op dat moment dan aan bij wat de ander nodig heeft om de spanning omlaag te brengen. Het is de kunst om de ander terug te brengen naar het niveau van assertiviteit.
Mijn ervaring is dat als je zelf het juiste gedrag voordoet de ander dat vanzelf overneemt.
Ben je zelf kwetsbaar? Dan zal de ander dat ook zijn.

Kwetsbaarheid tonen loont

In de vorige blog hebben we het gehad over de verschillende manieren hoe je naar agressie en grensoverschrijdend gedrag kan kijken. Dat heeft veel te maken met je eigen ervaring, persoonlijke socialisatie en visie. Het is belangrijk om het daar met z’n allen over te hebben om van elkaar te weten hoe iemand denkt en kijkt. Onderling begrip zorgt voor een betere samenwerking: eenduidigheid en voorspelbaarheid voor de ander.

Hoe ga je om met persoonlijke kwetsbaarheid?

Daarnaast is het ook van belang om te kijken hoe je omgaat met je persoonlijke kwetsbaarheid in de relatie met een ander. We merken dat dit in onze trainingen vaak een gevoelig onderwerp is. Dit omdat de belangrijkste gedachte daarbij is dat de ander daar “misbruik” van zou kunnen maken.

In de gesprekken die ik voer, moet ik vaak denken aan het boek van Rutger Bregman: “De meeste mensen deugen”. Hierin beschrijft hij dat we denkbeelden hebben over anderen die op basis van feitelijkheid niet kloppen.

Het is interessant om te kijken hoe je dan kijkt naar die ander. Zou het zo kunnen zijn dat deze gedachte er ook voor zorgt dat je niet meer kan praten over een onvoorwaardelijke ondersteuningsrelatie? Ik kijk altijd door de bril: “Oppassen voor de ander, want de ander maakt misbruik of in ieder geval gebruik van je.”

Het belang van het bespreken van kwetsbaarheid

Het creëren van een veilige omgeving tijdens trainingen is van belang om dit soort onderwerpen met elkaar te bespreken. Dit betekent: zijn we in staat om te luisteren naar de ander, vragen te stellen en te willen begrijpen hoe de ander denkt en kijkt? Daarna is het mogelijk om gemeenschappelijke standpunten te ontwikkelen en daar met elkaar een dialoog over te voeren.

We leren elkaar onbewust om je mond te houden, geen mening te hebben en afhankelijk van de ander te zijn. Ik ben ervan overtuigd dat het goed is om je “kwetsbaarheid” te gebruiken in de relatie met de ander. Waarom? Mensen ervaren meer erkenning en waardering en zijn beter in staat om keuzes te maken. Daarnaast bouwen we minder stress op en ervaren we dat het niet gek is wat we voelen en ervaren. Daarbij zijn wij persoonlijk niet heel veel anders dan de mensen waar we professioneel voor zorgen. Door kwetsbaarheid te tonen (ook in de trainingen) zien we dat er door betrouwbaarheid, meer vertrouwen komt en dat professionals zelfvertrouwen in relaties kunnen opbouwen.

Geschreven door Onno Paans, eigenaar en trainer.

Tijdens een van onze trainingen over omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag spraken we over een situatie waar een van de medewerkers bij betrokken was. De aanleiding voor deze dialoog was: wanneer betitel je bepaald gedrag als agressie? Deze dialoog voer ik iedere training omdat ik denk dat het van belang is om deelnemers zich te laten realiseren dat je op verschillende manieren naar agressie kunt kijken. Dit heeft onder andere te maken met je ervaringen, persoonlijke socialisatie en visie. Het gaat er niet om wie hierbij gelijk heeft, maar wel om het kennismaken met verschillende inzichten. De grootste uitdaging voor mij in trainingen is om iedereen enigszins door dezelfde bril te laten kijken als we het hebben over agressie en grensoverschrijdend gedrag. Mijn overtuiging daarbij is dat het daardoor voorspelbaarder wordt voor cliënten. Deze voorspelbaarheid is noodzakelijk om je veilig en vertrouwd te voelen en daardoor minder stress te ervaren.

Hoe reageer je op grensoverschrijdend gedrag in stressmomenten?

Een teamlid gaf als voorbeeld dat hij door een cliënt in stressmomenten “op een grappige wijze” als “kut-Marokkaan” aangesproken werd. Zijn respons op deze opmerking was vaak “Kijk naar jezelf kut-Nederlander”. Vervolgens konden ze weer een gesprek met elkaar voeren en konden ze er ook om lachen. De opmerkingen zorgden wel voor de-escalatie.

Ik voelde mij er steeds ongemakkelijker door omdat dit, naar mijn idee, een grens overschrijdt in de omgang met elkaar. Toen ik dat vertelde, waren de reacties verschillend. Het belangrijkste argument was dat het teamlid er toch voor zorgde dat de situatie de-escaleerde en het vertrouwen niet geschaad werd. Dit kon ik niet ontkennen.

Tegelijkertijd vind ik dat we niet op deze wijze met elkaar om moeten willen gaan. Ik ga dan uit van voorbeeldgedrag, algemene norm, respect, visie etc. Daarnaast vind ik het ook van belang dat een team met elkaar bespreekt wat ze hiervan vinden om hier visie op te ontwikkelen. Vragen als: “Wat is onze professionele uitstraling hierbij? en “Kan deze anders zijn dan mijn persoonlijke uitgangspunten?” zijn goed om te bespreken.  Een reactie kan zijn: “Ik ben het er misschien niet mee eens, maar ik doe het toch vanuit een professioneel kader.”

Door in dialoog te blijven over dit, misschien “onschuldige”, voorbeeld kom je als team verder om je visie op “agressie en grensoverschrijdend gedrag” verder te ontwikkelen.

Gedragingen op basis van overtuiging

De persoon die het voorbeeld gaf, liet weten dat hij eigenlijk niet wist hoe hij hier anders mee om had kunnen gaan. Hij had het idee dat hij dan zwak over zou komen (overtuiging ofwel een persoonlijke waarheid) en dat de cliënt in kwestie daar misbruik van zou maken. Deze opmerking was zeer waardevol, omdat het laat zien dat we vaak gestuurd worden door overtuigingen in ons gedrag. Vervolgens hadden we ook weer een volgend onderwerp te pakken wat ging over kwetsbaarheid tonen in relatie en contact met de ander. Dat bespreken we in een volgend blog.

Geschreven door Onno Paans, eigenaar en trainer.

6 factoren die van belang zijn bij het geven van een goede training

Een manager vroeg mij onlangs om te komen praten over de training “omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag”. Een training die we binnen die organisatie eerder hebben gegeven. Deze manager ken ik al langer en ik herinnerde mij dat hij twee jaar geleden dezelfde vraag stelde. In het gesprek kwam naar voren dat hij merkte dat de kennis bij medewerkers langzaam was weggevloeid. De aangeleerde technieken en visie van de training vervaagden steeds meer. “Ik heb het gevoel weer opnieuw te moeten beginnen”, gaf de manager aan.

Factoren die zorgen dat de visie & methodiek van een training wel blijft hangen

Wij denken dat hier meer managers mee te maken hebben. Dit bracht ons bij de vraag: “Hoe kunnen we dit tackelen?”. Om antwoord op die vraag te krijgen, hebben we 6 punten op een rij gezet die van belang zijn bij het geven van trainingen. Wij denken dat het van belang is:

• dat je leren niet moet zien als een eenmalig iets in een training, maar ook in de dagelijkse praktijk moet plaatsvinden.
• dat er langdurig aandacht nodig is om visie en uitgangspunten rondom een onderwerp eigen te maken (het moet in de identiteit gaan zitten).
• dat ontwikkeling bij medewerkers niet gaat plaatsvinden als er alleen maar instructie is.
• dat je belangrijke onderwerpen op verschillende wijzen moet aanbieden (training, intervisie, themabijeenkomsten, e-learning, etc ) om tegemoet te komen aan de ontwikkeling van medewerkers.
• dat je de overtuiging aanhangt “Gras groeit niet harder door eraan te gaan trekken”.
• dat je medewerkers laat voelen dat leren en ontwikkelen leuk is en hier als leidinggevende een voortrekkersrol in te nemen.

Wij zijn van mening dat het tweede puntje het meest belangrijk is. Juist door langdurig aandacht te geven aan teams ontwikkelen zij een eigen visie en methodiek.

Maar zo zijn er nog veel meer punten en is het bovenste rijtje nog lang niet compleet. Hebben jullie nog ideeën die hierbij van belang kunnen zijn?

Geschreven door Onno Paans, eigenaar en trainer.